भारताचा इतिहास – एक नजर

भारताचा इतिहास – एक नजर

भारताचा इतिहास व्यापक व विशाल आहे, ज्यामध्ये प्राचीन काळापासून ते आधुनिक काळापर्यंतच्या विविध घटनांचा समावेश होतो. या लेखात भारताच्या इतिहासाची संक्षिप्त माहिती दिली आहे, ज्यामध्ये विविध युगांचे वर्गीकरण, मुख्य घटनांचे कालखंड, तसेच महत्त्वाचे महाकाव्य यांचा समावेश आहे.

इतिहास या शब्दाचा उगम आणि महत्त्व

इतिहास हा शब्द ग्रीक भाषेतील हिस्टोरिया या शब्दापासून घेतला गेला आहे, ज्याचा अर्थ 'अध्ययन' किंवा 'अध्ययनातून प्राप्त ज्ञान' असा होतो.

इतिहासाचे पितामह म्हणजेच हेरोडोटस, ज्यांना या विषयाचा जनक मानले जाते.

भारतीय पुरातत्त्वशास्त्राचे जनक अलेक्झांडर कनिंगहॅम होते, तर तत्कालीन वायसरॉय लॉर्ड कर्झन यांनी या विषयाला पुढे नेण्याचे कार्य केले.

इतिहासाचे वर्गीकरण

इतिहास मुख्यतः तीन भागांत विभागला जातो:

1. प्राचीन इतिहास: या काळात लिपी व अक्षरांचे ज्ञान नव्हते, त्यामुळे याचा अभ्यास मुख्यतः उत्खनन, अवशेष आणि दंतकथांवर आधारित असतो.

2. अर्ध-प्राचीन इतिहास: लिपी व अक्षरांचा ज्ञान होता, परंतु त्याची लेखी नोंद उपलब्ध नव्हती.

3. ऐतिहासिक काळ: लिपी आणि लेखनाचे ज्ञान असताना याची नोंद लेखी स्वरूपात उपलब्ध होती. हा कालखंड अधिक प्रमाणात विश्वासार्ह मानला जातो.

युगांचे वर्गीकरण

भारतीय पुराणांनुसार, भारताच्या इतिहासाचे वर्गीकरण चार मुख्य युगांत केले जाते:

1. सतयुग:

अवतार:

मत्स्य अवतार: मानवतेला समुद्रातून वाचवणारा.

कूर्म अवतार: समुद्र मंथनाच्या वेळी कासवाच्या रूपात अवतार.

वराह अवतार: पृथ्वीला राक्षस हिरण्याक्षापासून वाचवणारा.

नृसिंह अवतार: हिरण्यकशिपू या असुराला वध करणारा अर्ध-मनुष्य, अर्ध-सिंह.

विशेषता: या युगात लोक धर्म आणि सत्य यांचे पालन करत. देवत्व आणि नैतिक मूल्ये उच्च पातळीवर होती.

2. त्रेतायुग:

अवतार:

वामन अवतार: बलिराजाला त्याच्या गर्वामुळे त्याचे राज्य मागणारा बटू.

राम अवतार: रामायणातील मुख्य पात्र, जो रावणाचा पराभव करून सत्याचा विजय मिळवतो.

विशेषता: या युगात सत्य आणि धर्माची घटकात्मक पातळी कमी होते, पण मानवी गुणधर्म टिकून होते. रामायणातील कथा याच युगात घडली.

3. द्वापरयुग:

अवतार:

कृष्ण अवतार: गोकुळातील बाललीला व कुरुक्षेत्र युद्धातील भूमिका. महाभारताच्या युद्धाचे प्रमुख सूत्रधार.

विशेषता: या युगात अर्ध-नैतिकतेची आणि अर्ध-सत्याची भावना होती. लोकांच्या जीवनात धार्मिकता कमी होत गेली.

4. कलियुग:

विशेषता: या युगात भविष्याचा मानवाचे गुणधर्म कमी होत जातात. हे युग अन्याय, अज्ञान आणि स्वार्थ यांचे प्रतीक मानले जाते.

भारताचे महाकाव्य

भारतातील दोन महाकाव्ये म्हणजे रामायण आणि महाभारत यांचीही या लेखात चर्चा आहे.

रामायण:

कवी: वाल्मीकि यांनी लिहिलेले.

कालावधी: सुमारे 550BC च्या सुमारास रचना.

श्लोक संख्या: सुमारे 24,000 श्लोक आहेत.

विषयवस्तु: भगवान राम यांच्या जीवनकथेवर आधारित आहे, ज्यामध्ये त्यांनी राक्षसराज रावणाचा वध केला आणि धर्म व सत्य यांचे पालन केले.

महाभारत:

रचनाकार: वेदव्यास यांनी रचलेले.

कालावधी: सुमारे 400BC मध्ये लेखन केले गेले.

विषयवस्तु: पांडव आणि कौरव यांच्यातील युद्धकथा. यात 18 पर्वे आणि सुमारे 100,000 श्लोक आहेत, ज्यामुळे हे जगातील सर्वात मोठे महाकाव्य ठरते.

महत्त्व: महाभारतामध्ये भगवद्गीता, युद्ध आणि धर्माचे उपदेश समाविष्ट आहेत, ज्यामुळे हे धार्मिक व तात्त्विक महत्त्वाचे ग्रंथ मानले जाते.

निष्कर्ष

भारताचा इतिहास विविध काळांच्या कथांनी भरलेला आहे, ज्यात अनेक शिकवण्या, धार्मिक परंपरा आणि संस्कृतीचा समावेश आहे.